Analiza traseologiczna przedmiotów wykonanych z kości, zębów, rogu i poroża
Przedmioty wykonane z kości zwierzęcych, zębów, rogu i poroża stanowiły w prehistorii istotny element kultury materialnej. Mieszkańcy osady w Maszkowicach również wykorzystywali na co dzień ozdoby i narzędzia wykonane z tego typu surowców. Świadczyć może o tym kolekcja zabytków, całkiem pokaźna jak na warunki karpackiego osiedla, odkrytych w trakcie dawnych badań i nowej kampanii wykopaliskowej. Niedawno poddaliśmy analizie wszystkie przedmioty oraz półprodukty wykonane z materiałów pochodzenia odzwierzęcego, związane z najstarszą fazą istnienia osiedla na Górze Zyndrama (ok. 1750-1550 BC).
Analiza ta skupiała się na dwóch aspektach - rozpoznaniu gotowych przedmiotów i wyróżnieniu ich od półproduktów, ale przede wszystkich na stwierdzeniu jaką funkcję mógł pełnić dany zabytek w trakcie okresu użytkowania. W tym celu każdy z artefaktów oglądany był pod mikroskopem stereoskopowym przy powiększeniu do x50. Obecność widocznych w powiększeniu różnych typów śladów lub ich brak stały się punktem wyjścia do stworzenia podstaw wnioskowania o funkcji danego przedmiotu, sposobie jego wykonania i użytkowania. Z odpowiedzią na stawiane przez nas pytania związane z poczynionymi obserwacjami przyszły studia poświęcone tematyce ozdób i narzędzi wykonanych z elementów szkieletu zwierzęcego oraz badania bazujące na eksperymentach naukowców.
I tak analiza traseologiczna pozwoliła nam wyróżnić ze zbioru 55 przedmiotów pochodzących z wczesnobrązowej osady w Maszkowicach: 12 ozdób lub elementów stroju, 9 szydeł, 13 przekłuwaczy, 7 tzw. szpatułek kościanych, 1 przedmiot służący do garbowania skóry, 2 tzw. gładzki, 4 narzędzia kopieniacze wykonane z odnóg ocznych poroża jelenia i 7 przedmiotów z otworem, wykonanych z części bazalnej poroża jelenia. Ostatnie z wymienionych używane były najprawdopodobniej jako motyki, służące do spulchniania ziemi, ponieważ eksperymenty przeprowadzane na podobnych przedmiotach wykluczają możliwość ich użytkowania do rąbania drewna.
Bardzo ciekawą kategorią zabytków są tzw. szpatułki. Liczne badania sugerują, że wykorzystywane były one do zgładzania mokrych powierzchni naczyń glinianych lub do garbowania skór. Szpatułki z Maszkowic różnią się jednak znacznie od tego typu przedmiotów znanych z innych stanowisk - są delikatne i noszą zupełnie inne ślady użytkowania. Te właśnie wskaźniki sugerują, że mogły one służyć jako narzędzia tnące. Niezwykle interesujący jest również fakt, że zostały znalezione wyłącznie w obrębie i w okolicy domu I.
Duża część naszej uwagi została także poświęcona możliwości odróżnienia szpil kościanych (które służyły jako elementy stroju spinające odzież i inne tkaniny) od narzędzi, których przeznaczeniem była praca w tkaninie lub przekłuwanie skóry. Niejednokrotnie okazywało się bowiem, że to co na pierwszy rzut oka przypomina ozdobę podobną do innych, na wierzchołku nosi wyraźne ślady przewiercania skóry. Co więcej, jedno z narzędzi wykonanych z odnogi ocznej poroża jelenia, w zupełności przypominające inne tzw. narzędzia kopieniacze, nie posiada śladów charakterystycznych dla pracy w ziemi, a typowe właśnie dla wiercenia skóry.
I na koniec kolejna bardzo ciekawa kategoria zabytków wykonanych z kłów świni lub dzika. Są to mianowicie zawieszki, które występują najczęściej po kilka egzemplarzy jako element stroju, w którym składano zmarłego do grobu. Interesującym aspektem obecności tego typu przedmiotów w pochówkach zmarłych z początku epoki brązu, jest fakt iż występują one wyłącznie w grobach mężczyzn i to jedynie w 10-20% tych grobów. W Maszkowicach odkryte zostały dwa tego typu przedmioty, które zapewne zostały po prostu zgubione lub porzucone.
Autor: Joanna Jędrysik
opublikowano: wrzesień 2017